ភិក្ខុ ងួន សោម ឬព្រះភិក្ខុបទុមត្ថេរ កើតនៅឆ្នាំ១៨៥២ នៅភូមិកំព្រៅ ស្រុកស៊ីធរកណ្តាលខេត្តព្រៃវែង ជាបុត្ររបស់អ្នកស្រីយិន និងលោកងួន ។ កាលនៅកុមារភាព កុមារសោម បានសិក្សានៅសាលាវត្ត រហូតអាយុ១៥ឆ្នាំ បានបួសជាសាមណេរនៅវត្តឥន្ទកាលារាម ហៅវត្តកំព្រៅ ។ ជន្មាយុបាន២១វស្សា សាមណេរ សោម បានបំពេញឧបសម្បទាជាភិក្ខុ ហើយទទួលបាននាមបញ្ញត្តិថា បទុមត្ថេរ ។ ព្រះភិក្ខុបទុមត្ថេរសោម បានបន្តការសិក្សាផ្នែកបរិយត្តិធម៌ជាច្រើនឆ្នាំនៅភ្នំពេញ ប៉ុន្តែពុំមានឯកសារណាបញ្ជាក់ថា លោកសិក្សានៅទីណា និងក្នុងសំណាក់អាចារ្យណាជាក់លាក់ឡើយ ។ យោងតាមសៀវភៅ«មហាបុរសពុទ្ធសាសនាប្រទេសខ្មែរ»អត្ថាធិប្បាយថា ក្រោយពីបានត្រឡប់ទៅភូមិកំណើតវិញ (ឆ្នាំ…?) ព្រះភិក្ខុបទុមត្ថេរសោម បានទទួលឋានៈជាព្រះចៅអធិការវត្តកំព្រៅ ដោយមានងារជាព្រះសង្ឃវង្ស ។ គេយល់ស្របគ្នាថា ព្រះបទុមត្ថេរ សោម បានអនិច្ចធម្មនៅឆ្នាំ១៩៣២ ពោលគឺក្នុងព្រះជន្មាយុ៨០វស្សាគត់ ។ ពុំមានឯកសារណាបញ្ជាក់ថាលោកបានលាចាកសិក្ខាបទឡើយ ហេតុនេះទើបគេសន្មតថា ព្រះបទុមត្ថេរ ងួន សោម បានសាងផ្នួសអស់មួយជីវិត ហើយបើគិតជារយៈពេលនៃការសាងផ្នួសវិញ គឺមានរយៈពេល៦៥ឆ្នាំ ។ ពុំមានឯកសារណាបានអះអាងឱ្យបានច្បាស់លាស់អំពីជីវភាពរបស់ព្រះបទុមត្ថេរ សោម ដូចជាថាលោកមានបងប្អូនប៉ុន្មាននាក់ ហើយការសិក្សារបស់លោកមានកម្រិតណាឡើយ ។ ប្រហែលជាដោយហេតុថា សម័យនោះប្រទេសយើងពុំមានស្ថាប័នសិក្សា និងចាត់កម្រិតដូចសព្វថ្ងៃឡើយ ។ ពួកអ្នកសិក្សាភាគច្រើនមានការសង្ស័យថា ភិក្ខុសោម បាននិពន្ធស្នាដៃមួយចំនួនផ្សេងទៀត ប៉ុន្តែគេរកមិនឃើញថាជាស្នាដៃអ្វីខ្លះឡើយ ។ អ្វីដែលគេដឹងច្បាស់បំផុត ហើយជាស្នាដៃដ៏មានតម្លៃមិនអាចកាត់ថ្លៃបាន ដែលគេចាត់ទុកថាកេតនភណ្ឌអក្សរសិល្ប៍ និងវប្បធម៌ជាតិ នោះគឺរឿង«ទុំទាវ» ។ តាមពិតទៅរឿង«ទុំទាវ» មិនមែនជារឿងយុទ្ធសាស្ត្រ ឬផ្ទុកទៅដោយគតិបណ្ឌិតជ្រាលជ្រៅ វិសេសវិសាលអ្វីណាស់ណាឡើយ គឺគ្រាន់តែជារឿងប្រលោមលោកតំណាលអំពីគូស្នេហ៍កំលោះ ក្រមុំ១គូដ៏ស្មោះស្ម័គ្រ គឺបណ្ឌិត ទុំ ជាតួឯកប្រុស និងនាងទាវ ជាតួឯកស្រី ។ ពួកគេក្លាហានហ៊ានប្រឆាំងនឹងប្រពៃណីដែលថា«នំមិនធំជាងនាឡិ»របស់ខ្មែរនាសម័យកាលនោះ និងតស៊ូប្រឈមនឹងអំណាចដ៏កំពូលគឺព្រះរាជា និងអភិជន គឺឧកញ៉ាអរជូន ជាមួយនឹងទ្រព្យធន ដើម្បីរក្សាភក្តីភាពនៃស្នេហារបស់ពួកគេ ។ ដោយហេតុនេះហើយ កាលណានិយាយដល់គូស្នេហ៍បរិបូរដោយមនោសញ្ចេតនាលន្លង់លន្លោចដ៏ជ្រាលជ្រៅ និងស្មោះស្ម័គ្រតស៊ូប្តូរផ្តាច់នឹងគ្នានោះ ខ្មែរតែងតែប្រដូចគូស្នេហ៍នោះថាជាទុំទាវ ។ នៅពេលនាងទាវត្រូវម្តាយនាំទៅថ្វាយព្រះរាជាធ្វើជាមហេសីនោះដោយក្តីស្រឡាញ់ដ៏លើសលុបពេកក៏លែងខ្លាចក្រែងចេស្តានៃព្រះរាជាទើបនៅពេលទទួលបញ្ជាឱ្យច្រៀងថ្វាយព្រះរាជា ទុំបានច្រៀងឡើងថា ៖ អស់ឱព្រះចមត្រៃថ្លៃអនេក ជាឯកភូមិភពគ្រប់លោកា លោកិយដែនដីឋានមនុស្សា ខ្លបខ្លាចចេស្តាព្រះបារមី ។ ទ្រង់មានឱង្កាចាត់ឱ្យរក ឱ្យរើសរូបមកជាមហេសី ឥឡូវបានទាវស្រស់ប្រិមប្រិយ មិនគួរគប្បីទាស់ទទឹង ។ ខ្លាចព្រះចេស្តាម្ចាស់ទ្រង់រឹទ្ធិ ទូលបង្គំសូមពិតឯទាវហ្នឹង ជាក់ជាសង្សារប្រាថ្នាពឹង សន្មតវិលវឹងគ្រប់ជាតិ ។ ជាតិតាំងកំណត់សន្មតកើត យោនយកកំណើតជាប្រុសស្រី ឱ្យជួបទាវស្ងួននួនពិសី ប្រាថ្នាកុំបីឱ្យឃ្លាឃ្លាត ។ រឿងនេះរចនាឡើងជាកំណាព្យបទពាក្យ៧ ហើយបានសរសេរឡើងនៅឆ្នាំ២៤៥៨ នៃពុទ្ធសករាជ ត្រូវនឹងឆ្នាំ១៩១៥ នៃគ្រឹស្តសករាជ ។ ពួកអ្នកសិក្សាទាំងឡាយយល់ស្របថា រឿងនេះមិនមែននិពន្ធឡើងដោយព្រះភិក្ខុបទុមត្ថេរសោម ដោយផ្ទាល់ឡើយ គឺព្រះភិក្ខុរូបនេះគ្រាន់តែជាអ្នកប្រមូលផ្តុំចងក្រង និងរចនាឱ្យមានសោភ័ណភាពប៉ុណ្ណោះ ដោយគេជឿថារឿងនេះមានគេតំណាលតៗគ្នាតាំងពីបុរាណកាលមកម្ល៉េះ ហើយក៏ដោយហេតុថា ត្រូវគេប្រទះឃើញនៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍សម្តី និងនៅក្នុងព្រះរាជពង្សាវតារផង។ ពួកអ្នកសិក្សាទាំងឡាយ មានដូចជាលោក លី ធាមតេង ក្នុងសៀវភៅឈ្មោះ«អ្នកនិពន្ធដែលមានឈ្មោះល្បី» (ភ្នំពេញ សមាគមអ្នកនិពន្ធខ្មែរ១៩៧២) បណ្ឌិតសាស្ត្រាចារ្យឃីង ហុកឌី«មាលីបទ អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរសតវត្សទី២០» អ៊ុក សាម៉ន«សិក្សាកថារឿងទុំ ទាវ»(ភ្នំពេញ១៩៦៦) គង់ សម្ភារ«សិក្សាអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ បទុមត្ថេរសោម កវីសតវត្សទី១៩» (ទុំ ទាវ ភ្នំពេញ១៩៦៣) និងយិន វ៉ាន់ថា«បទអត្ថាធិប្បាយរឿងទុំ ទាវ»(ភ្នំពេញ១៩៨៩)ជាដើម សុទ្ធតែយល់ស្របគ្នាថា រឿងទុំទាវ ដែលត្រូវបានគេចងចាំរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ និងគេឱ្យតម្លៃខ្ពស់យ៉ាងនេះ ក្រៅពីការបង្ហាញអំពីភក្តីភាពនៃគូស្នេហ៍ គឺទុំ និងទាវទៅ ក៏ព្រោះតែរឿងនេះបានឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យគេដឹងអំពីតថភាពសង្គមខ្មែរនាមុនសម័យអាណាព្យាបាលបារាំង ដែលក្នុងនោះអាចឱ្យគេដឹងថាវត្តអារាមជាមណ្ឌលវប្បធម៌ និងជាថ្នាលបណ្តុះបណ្តាល ហ្វឹកហាត់វិជ្ជាជីវៈ ដោយហេតុតែទុំ និងពេជ្រ បានបួស និងសិក្សានូវវិជ្ជានានាមានដូចជាធម៌អាថ៌ ច្បាប់ សីលធម៌ និងវិជ្ជាខាងជំនាញពាណិជ្ជកម្ម និងសិល្បៈផងនៅក្នុងវត្តអារាម ។ សេចក្តីនេះត្រូវគេបកស្រាយថា ព្រះពុទ្ធសាសនា និងសហគមន៍សង្ឃមានតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ផ្ទាល់នៅក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច សង្គមនាសម័យនោះ ។ ក្រៅពីនេះទៅ ពួកអ្នកសិក្សា និងអ្នកវិភាគទាំងឡាយក៏បានយល់ស្របគ្នាថារឿងទុំទាវ នេះបានបង្ហាញឱ្យយើងបានដឹងអំពីស្រទាប់សង្គម ទំនៀមទម្លាប់ និងរដ្ឋបាលខ្មែរសម័យនោះទៀតផង ។ ដោយហេតុនេះគេចាត់ទុកថារឿងនេះជាកញ្ចក់ឆ្លុះបង្ហាញអំពីសង្គមខ្មែរនៅចន្លោះសតវត្សទី១៦ដល់សតវត្សទី១៩ ដោយរាប់តាំងពីវណ្ណៈខ្ពស់បំផុត ពោលគឺព្រះមហាក្សត្រ ព្រះសង្ឃ រហូតដល់មនុស្សស្រទាប់កណ្តាល មានមន្ត្រីអភិជន និងប្រជារាស្ត្រសាមញ្ញ ។ នៅឆ្នាំ១៩៥៨ រឿង«ទុំទាវ»ត្រូវបានបញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សានៅមធ្យមសិក្សា ហើយបានផ្តល់ឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងទៅលើវិស័យអក្សរសិល្ប៍ទំនើប ភាពយន្ត ល្ខោន និងសំណេរនយោបាយនានា ។ សព្វថ្ងៃរឿង«ទុំទាវ»ក៏នៅតែគេបញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាថ្នាក់ទុតិយភូមិផងដែរ ។ ឆ្នាំ២០០៣ រឿង«ទុំទាវ»គេសរសេរឡើងវិញជាពាក្យរាយ ពោលគឺមិនមែនជាពាក្យកាព្យឡើយ ។ នៅក្នុងអារម្ភកថាបានដាក់ឈ្មោះអ្នកសរសេរនេះថា អ ល គ និងមានចុះកាលបរិច្ឆេទ និងទីតាំងថាភ្នំពេញ ថ្ងៃពុធ ទី២៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៣ ។ ការបោះពុម្ពនេះមិនបានបញ្ជាក់ថា រោងពុម្ពណាជាអ្នកធ្វើឡើយ ។ រឿង«ទុំទាវ»ក៏ត្រូវបានគេយកធ្វើអាជីវកម្មផ្សេងៗដូចជា សម្តែងជាយីកេ ផលិតជាបទចម្រៀង និងខារ៉ាអូខេ ជាដើម យ៉ាងមានប្រជាប្រិយ ។ រឿងមួយទៀត គឺរឿងទាវឯក ជាកំណាព្យបទពាក្យ៧ ដែលមានដំណើរស្រដៀងគ្នានឹងរឿង«ទុំទាវ»ដែរ និពន្ធឡើងដោយលោកនូ កន ។អ្នកខ្លះយល់ថា រឿងទាវឯក យកលំនាំតាមរឿង«ទុំទាវ»របស់ព្រះភិក្ខុបទុមត្ថេរ សោម សូម្បីតែឈ្មោះក៏ស្ទើរមិនមានខុសពីរឿង«ទុំទាវ»ដែរ ។ប៉ុន្តែលោកនូ កន បញ្ជាក់នៅក្នុងអារម្ភកថានៃរឿង«ទាវឯក»ថារឿងនេះលោកបានឮអ្នកចម្រៀងច្រៀងនៅព្រះបរមរាជវាំងថ្វាយព្រះករុណានរោត្តម ហើយថាជារឿងដែលមានពិតមកពីបុរាណកាល ។ ដោយសម្អាងលើសំណេរនេះ ទើបគេចាត់ទុកថា រឿងទាវឯក របស់លោកនូ កន ជារឿងទាញចេញពីអក្សរសិល្ប៍សម្តី ពោលគឺចេញពីសម្តីអ្នកចម្រៀងដែលបានច្រៀងថ្វាយព្រះករុណានរោត្តម ៕
