សិក្សាអត្ថបទរឿង តេជោយ៉ត (សិក្សាអត្ថរូប សិក្សាអត្ថរស សេចក្តីសន្និដ្ឋាន)

III. សិក្សាអត្ថរូប “រឿងតេជោយ៉ត” អត្ថរូប គឺមកពីពាក្យ អត្ថ និង រូប បានសេចក្តីថា ទម្រង់ដ៏មានខ្លឹមសារ ឬទម្រង់បែបផែន​ដ៏សំខាន់នៃការរៀបរៀង ចងក្រងនិពន្ធ តែងអត្ថបទ ([1]) ។ អត្ថរូប ជាលក្ខណៈពិសេសរបស់អក្សរសិល្ប៍ និងធ្វើឲ្យអក្សរសិល្ប៍ មានលក្ខណៈខុស​ប្លែក​ពី​មុខវិជ្ជាដទៃទៀតដោយសារសិល្ប៍វិធី ([2]) ។ អត្ថរូបនៅក្នុងរឿង “តេជោយ៉ត” គឺ ៖ ១. វចនវិធី វចនវិធី គឺជាការប្រើប្រាស់ពាក្យពេចន៍នៅក្នុងអត្ថបទ ។ - ពាក្យសាមញ្ញៈ គឺជាភាសាដែលប្រើក្នុងការទំនាក់ទំនងទូទៅ នៅក្នុងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ ដូចជាៈ បង ប្អូនថ្លៃ ជួប ស្រលាញ់ ជំរាបសួរ រាប់អាន រៀបចំ ទឹកដី ...។ - ពាក្យវប្បធម៌ៈ ឧទ្យាន គន្ធា ចុតហ្មាយ នារីបញ្ចពិធកល្យាណី ប្រសាសន៍ ...។ - ពាក្យរាជស័ព្ទៈ យាង ថ្វាយ ព្រះករុណា ព្រះក្រយា សោយ បិតា សុគត ភ្នួងកេសា ព្រះរាជ្យទ្រព្យ​ ឡាយព្រះហស្ថលេខា ព្រះរាជបដសិណ្ឋារកិច្ច ...។ - ពាក្យរដ្ឋបាលៈ គឺជាពាក្យប្រើក្នុងលក្ខណៈផ្លូវការដូចជា ៖ ឧកញ៉ា លោកជំទាវ មេទ័ព សារសម្ងាត់ ទាហាន មន្ត្រី ដាវអាជ្ញាសឹក ហត្ថលេខា ស្មៀន អាមាត្រ ...។ - ពាក្យកម្ចីៈ កម្ចីបាលី សំស្ក្រឹតៈកេណ្ឌ ស្មោះស្មគ្រ័ អនិច្ចកម្ម យុទ្ធជន សមរភូមិ មត៌ក ប្រារឰ ជោគជ័យ សម្បត្តិ វង្សក្សត្រ ...។ កម្ចីពីបរទេសៈ អាវកម្ញី អាវផាយ ប៉ាក់ឌិន ។ ២. សន្ទេហវិធី សន្ទេហវិធី គឺជាវិធីដែលកវី ឬក៏អ្នកតែងនិពន្ធធ្វើឲ្យអ្នកអានចង់តាមដាន ចង់ដឹងហើយ​ចង់​ដឹង​ទៀតអំពីបញ្ហាអ្វីមួយ ដែលកំពុងចោទនៅក្នុងដំណើររឿង។ ស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ សិល្បៈដែល​មាន​តម្លៃត្រូវបានអ្នកអាននិយមចូលចិត្ត គឺស្នាដៃទាំងទ្បាយណា ដែលអ្នកនិពន្ធពូកែបញ្ចូល​សន្ទេហវិធី​នៅក្នុងស្នាដៃនោះ ។ ឧទាហរណ៍ - ជំទាវស្រែន្យ បានរៀបចំគម្រោង កម្ចាត់ស្តេចសម្រែ តើនាងមានផែនការយ៉ាងណា? ជំទាវស្រែន្យៈ បង! អោនត្រចៀកមក អូនខ្សឹបប្រាប់ណា...(ទំព័រ២៩) - តេជោយ៉តបានបញ្ជាឲ្យពលទ័ព កាប់ឫស្សីដើម្បីសង់បន្ទាយ តែហាមមិនឲ្យពលទ័ពអូសឫស្សី​ពីគល់ទេ គឺត្រូវ អូសបញ្ច្រាស់ចុង។ តើលោកមេទ័ពកំពុងតែគិតពីអ្វី បានជាបញ្ជាបែបនេះ?(ទំព័រ៦៩) ៣. បដិវិធី បដិវិធី គឺជាវិធីមួយ ដែលអ្ននិពន្ធបានប្រើវិធីផ្ទុយគ្នាសម្រាប់បញ្ជាក់ពីលក្ខណៈរបស់តួអង្គ ជួនកាលមានរូបកាយល្អ តែចិត្តអាក្រក់ ជួនកាលមានរូបកាយអាក្រក់ តែចិត្តល្អ ។ ឧទាហរណ៍១ -តេជោយ៉តៈ ....លុះដល់ចេះវិជ្ជាខ្លាំងពូកែហើយអ្នកឯង មិនយកសមត្ថភាពរបស់ខ្លួន​មក​បម្រើ​ជាតិ បែរជាបង្កចលនា បំបះបំបោរបង្កើតទ័ព ហើយប្រកាសខ្លួនជាស្តេចសម្រែរាជាធិរាជ បណ្តាល​ឲ្យ​មានអសន្តិសុខក្នុងនគរ។ (ទំព័រ ២៣) ឧទាហរណ៍២ -ជំទាវស្រែន្យៈ ....(និយាយ) ហ៊ឺ! យ៉តជាបុរសមានឧត្តមគតិស្នេហាជាតិ និងមានលក្ខណៈ​សម្បត្តិ​ថ្លៃថ្នូរដូចស្វាមីខ្ញុំគ្រប់យ៉ាងទាំងអស់ ប៉ុន្តែគេជាអតីតបាវបម្រើ ដូច្នេះបើ​រៀបការជាមួយ​ច្បាស់​ជា​អ្នកផង សើចនិន្ទាខ្ទរខ្ទារពេញនគរមិនខាន ។ (ទំព័រ១០០) ៤. សំវាទវិធី សំវាទវិធី គឺជាវិធីដែលអ្នកនិពន្ធ កវីធ្វើឲ្យតួអង្គចាប់ពី ពីរនាក់ឡើងទៅ សន្ទនាឆ្លើយឆ្លងគ្នាអំពី​បញ្ហាអ្វីមួយ ។ សំវាទវិធី ជាផ្នែកនៃសំណេររបស់អ្នកនិពន្ធ ដែលសរសេរនៅក្នុងអព្ភន្តរសញ្ញា(” “)។ អ្នកនិពន្ធ​របស់ខ្មែរយើង ច្រើនសរសេរការសន្ទនានេះ ជាសញ្ញាគូសមួយ(-) ពុំដាក់នៅក្នុង​អព្ភន្តរសញ្ញាទេ ។ នៅ​​​ក្នុងរឿងល្ខោន សំវាទវិធី ជាលក្ខណៈសំខាន់ក្នុងការពណ៌នារបស់អ្នកនិពន្ធ ពុំបានសរសេរ​នៅ​ក្នុងអព្ភន្តរសញ្ញាទេ ([3])។ ឧទាហរណ៍ៈ​ ឆាកទី៤ (ទំព័រ ២៧-២៩) - ជំទាវស្រែន្យៈ​​ ឮ បង! ហេតុអ្វីតាំងពីមកពីធ្វើសឹកជាមួយស្តេចសម្រែវិញ បងចេះតែអង្គុយ សញ្ជប់សញ្ជឹង មិននិយាយស្តីដូចនេះ បងកើតទុក្ខកង្វល់អីហ្នឹង? - តេជោមាសៈ ស្រែន្យ ! អូន - ជំទាវស្រែន្យៈ ចាស៎ ! ៥. ឯកវាទវិធី ឯកវាទវិធី គឺជាវិធីដែលគេធ្វើឲ្យតួអង្គមួយ ដែលទទួលរងទុក្ខទោស មានការឈឺចាប់ក្នុងខ្លួន ឬវិប្បដិសារីអំពីរឿងអ្វីមួយ ដោយមានការនិយាយរំឮកអំពីហេតុភេទឬរឿងរបស់ខ្លួនតែម្នាក់ឯង ។ ឧទាហរណ៍១ -ម៉ឺនចៃចុងរ៉ាក់ៈ មានងារជាម៉ឺនចៃចុងរ៉ាក់ ឪពុកខ្ញុំជាអ្នកមានមុខមាត់ណាស់ ក្នុងខេត្តលង្វែក​នេះ។ (ច្រៀង)នឹកឡើងក្តៅចិត្ត ឥតឧបមា នឹងបទអាជ្ញាៗ ចាប់កំណែនពល ធ្លាប់តែសប្បាយ ឥតមាន​ខ្វាយខ្វល់ ឥឡូវធ្លាក់ដល់ៗ ចូលធ្វើកងទ័ព។ (ទំព័រ ៦៥) ឧទាហរណ៍២ -នាងម៉ៃៈ....! ខ្ញុំពិបាកចិត្តណាស់(ច្រៀង) ចិត្តអឺយ ចិត្តខ្ញុំអឺយ កើតទុក្ខម៉្លេះទេ អឹយ លួច​ស្រលាញ់ គេអឺយ គេមិនមេត្តា អឹយ...រូបស្អាតសោភា អឺយដូចទេពកញ្ញាអឺយ... អភ័ព្វ ស្នេហាប្រុស មិនព្រមស្ម័គ្រ ...។ (ទំព័រ៥៣) ៦. ឧបមាណវិធី ឧបមាណវិធី គឺជាវិធីមួយដែលអ្នកនិពន្ធបានធ្វើការប្រៀបធៀបតួអង្គ ឬសកម្មភាព​នៅក្នុង​ដំណើររឿង ដើម្បីរំលេចនូវជីវរូបារម្មណ៍ ឬមនោរម្មណ៍ ។ ឧទាហរណ៍ - ជិវិតខ្ញុំ ដូចចករសាត់ (ទំព័រ៥០) - ជំទាវប៉ិនប្រសប់តុបតែង ទីលំនៅស្អាតរុងរឿង ប្រៀបបាននឹងវាំងស្តេច ។ (ទំព័រ៣៩) - អង្គអញជាស្តេច ត្រូវមានមហេសី (២ដង) រូបស្អាតប្រិមប្រិយ ដូចទេពកញ្ញា ។ (ទំព័រ៣០) ៧. បំរៀបន័យរូបារម្មណ៍ ឬជីវរូបារម្មណ៍ បំរៀបន័យរូបារម្មណ៍​ គឺជារូបារម្មណ៍មួយ ដែលកវីធ្វើឲ្យវត្ថុមួយគ្មានញាណ គ្មានជីវិត គ្មានចលនា ទៅជាមានញាណ មានជីវិត និងមានចេតនា ។ ឧទាហរណ៍ - ពេលថ្ងៃគងភ្នំ - បុប្ផាបដិវត្ត ៨. រូបារូបីយារម្មណ៍ រូបារូបីយារម្មណ៍ គឺជារូបារម្មណ៍ ដែលទាក់ទងនឹងឥន្ទ្រីយារម្មណ៍ ទាំងប្រាំរបស់មនុស្ស ។ រូបារូបីយារម្មណ៍ នៅក្នុងសាច់រឿងមាន ៖ ក. ចក្ខុរូបារម្មណ៍ ចក្ខុរូបារម្មណ៍ គឺជារូបារម្មណ៍មួយហាក់ដូចជា មើលឃើញនឹងភ្នែក ។ ឧទាហរណ៍១ -ក្រុមស្រីបម្រើច្រៀងៈ ម្ចាស់អើយ គន់មើល អឺ...អឺង... អឺ... អឺង...អើយផ្កាក្នុងឧទ្យាន កន្លង់បំពាន អឺ អឺង ក្រេបរុះលំអង អើយលំអង។ (ទំព័រ៣៣) +ការរៀបរាប់ ពីទេសភាពដែល ក្រុមស្រីបម្រើបានឃើញជាក់នឹងភ្នែក ។ ឧទាហរណ៍២ -ជំទាវស្រែន្យៈ យី! បុណ្យគេអធឹកអធមណាស់ហ្ន៎ មនុស្សច្រើន អ៊ូអរ សប្បាយមែន ។ នែ៎! ឯងមើលជាងណានេះ ចេះឆ្លាក់រូបសំណាក ដូចប្តីខ្ញុំបេះបិទហ្ន៎ ! (ទំព័រ១០១) +ជំទាវបានពណ៌នាពីទិដ្ឋភាពក្នុងពិធីបុណ្យរបស់តេជោយ៉ត ដែលលោកជំទាវបានឃើញ បាន​ចូលរួម ។ ខ. កាយរូបារម្មណ៍ កាយរូបារម្មណ៍ គឺជារូបារម្មណ៍មួយ ដែលយើងហាក់បានប៉ះ ឬកាន់ដោយផ្ទាល់​តាមរយៈ​ពាក្យពេចន៍ ឃ្លាប្រយោគ ដែលកវីនិពន្ធបានរៀបរាប់ឲ្យមនុស្សយើងរំភើបតាមរយៈកាយឥន្ទ្រីយ៍ ។ ឧទាហរណ៍ -ឧកញ៉ាពិភាៈ ព្រះករុណា ថ្លៃវិសេស ក៏ប៉ុន្តែមិនទាន់មានកូនមួយសោះ។ ឯចំណែករូបទៀតនែ៎ សាច់​ក៏​ល្អស្អាតលើស ស្រីក្រមុំព្រហ្មចារីយ ដែលទើបចេញពីម្លប់ទៀតណា៎ព្រះអង្គ។ (ទំព័រ៣២ ) +លោកឧកញ៉ាពិភា បាននិយាយពីរូបសម្បត្តិ ដ៏ល្អឥតខ្ចោះរបស់ជំទាវស្រែន្យ ប្រាប់ស្តេច សម្រែ ។ គ. កាមរូបារណ៍ កាមរូបារម្មណ៍ គឺជារូបារម្មណ៍មួយ ដែលធ្វើឲ្យអ្នកអានស្រើបស្រាល ព្រឺព្រួចក្នុងកាមគុណ ។ ឧទាហរណ៍១ -ស្តេចសម្រែៈ... លឺឈ្មោះនាងស្រែន្យ ចាប់ផ្តើមស្នេហា ចង់បានកន្និដ្ឋា រួមរ័ក្សមេត្រី...។ (ទំព័រ៣០) ឧទាហរណ៍២ -តេជោមាសៈ ទេ! បងស្រលាញ់អូនស្មោះមែនណា៎! -ជំទាវស្រែនៈ ដឹងស្អី ទេបងប្រលែងទាំងថ្ងៃអញ្ចឹង !(ទំព័រ៤៥ ) ឃ. ឃាន និងជីវ្ហារូបារម្មណ៍ ឃាន និងជីវ្ហារូបារម្មណ៍ គឺជារូបារម្មណ៍មានកំណើតមកពីក្លិន ហើយនិងរសជាតិ ដែល​អ្នកនិពន្ធយកមកប្រើសម្រាប់ ធ្វើជាសញ្ញារំឮកឲ្យនឹកឃើញនូវវត្ថុ ភេទ និង ចិត្ត ដែលទាក់ទង​ទៅ​នឹង​ឃាន​ និងជីវ្ហានោះឯង ។ ឧទាហរណ៍ -ស្តេចសម្រែៈ....យី ! ព្រះក្រយាស្ងោយ ក៏មានឱជារសក្រអូបឈ្ងុយឈ្ងប់។ អូនែ៎! ស្រាក៏ឆ្ងាញ់ ។ យី ! គ្រប់សព្វទាំងអស់ ជំទាវហ៊ឹះ ! ហ៊ឹះ (ទំព័រ៣៩) ង. មនោរូបារម្មណ៍ មនោរូបារម្មណ៍ ជារូបារម្មណ៍ដែលកើតឡើងដោយសារបញ្ញាញាណ ដោយការត្រិះរិះ ពិចារណា ។ ឧទាហរណ៍១ -ជំទាវស្រែន្យៈ ហ៊ឺ! ពិបាកចិត្តណាស់! យ៉តពឹងពាក់ចាស់ទុំ ឲ្យចូលមកស្តីដណ្តឹងខ្ញុំពីរ បីសារទៅហើយ។ យី! គិត យ៉ាងម៉េចអីចេះ! ខ្ញុំដូចជាពុំយល់សោះ។ គិតមិនលេចសោះ។ (ទំព័រ១០០) ឧទាហរណ៍២ -យ៉តៈ លោកគ្រូ យើងបរាជ័យ ព្រោះយើងមានទ័ពតិចជាងសត្រូវ ខ្ញុំឆ្ងល់ណាស់ ហេតុអ្វីចៅមឿង​គោក​​​សេះ និង ចៅមឿង កំពង់ហៅមិនលើកទ័ពមកតាមបញ្ជាលោកគ្រូសោះ ឬមួយ​សំបុត្រ​សម្ងាត់​នោះ មិនបានដល់ដៃគាត់។ (ទំព័រ២៥) ច. ចេតនារូបារម្មណ៏ ចេតនារូបារម្មណ៍ គឺជារូបារម្មណ៍ ដែលកើតឡើងពីកវីចេះបំផុស សញ្ចោតនាទុក្ខព្រួយ សប្បាយ​រីករាយ កំហឹង ការឈឺចាប់ ក្តីស្រលាញ់ ។ ឧទាហរណ៍១ -យ៉តៈ ....។ យ៉តខ្ញុំនេះជាកូនជនជាតិភាគតិច កំព្រាឪពុកម្តាយ ដើរសាត់ត្រាត់សែងត្រែង ត្រូវអ្នក​ផង​ទាំងពួងគេ មើលងាយ មើលថោក ហៅអាកូនព្នង។ គេបណ្តេញមិនឲ្យចូលជិតគេ។ ខ្ញុំឈឺចាប់ណាស់ ចំពោះការបែងចែកវណ្ណៈ និង ប្រកាន់ពូជសាសន៍នេះ ...។ (ទំព័រ៤៩) -នេះបានបញ្ជាក់ពីសេចក្តីឈឺចាប់ របស់តេជោយ៉ត ដែលត្រូវគេមើលងាយមើលថោក ។ ឧទាហរណ៍២ -ជំទាវស្រែន្យៈ (ច្រៀង) លោហិតស្វាមី អឺយ ធ្លាក់ស្រោចរាងកាយ ទឹកភ្នែកអូនខ្ចាយ ស្រោចស្រពភក្ត្រា (២ដង) មិននឹកស្មានសោះ ជួបរឿងសោកា ឱម្ចាស់ជីវ៉ា តើមូលហេតុអ្វី ? - ជំទាវស្រែន្យ បានច្រៀងរៀបរាប់ ពីទុក្ខព្រួយរបស់ខ្លួនចំពោះស្វាមី ។ សរុបមក គ្រប់ស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ទាំងអស់ គឺមិនអាចខ្វះបាននូវអត្ថរូបនោះទេ ព្រោះវាជា​សិល្បៈ​នៅក្នុងការតែងនិពន្ធហើយអាចញ៉ាំងឲ្យស្នាដៃកាន់តែមានសោភ័ណឡើង។ ឯរឿងតេជោយ៉ត ថ្វីត្បិតតែជាអត្ថបទល្ខោនតែវាជាអត្ថបទប្រកបដោយអត្ថរូបយ៉ាងល្អ ដែលញ៉ាំងឲ្យស្នាដៃកាន់តែមាន​ប្រជាប្រិយភាព ។ IV. សិក្សាអត្ថរស “រឿងតេជោយ៉ត” អត្ថរស គឺជាតម្លៃល្អអាក្រក់ ពិរោះពុំពិរោះរបស់អត្ថបទនិមួយៗ។ អត្ថរសគឺជាតម្លៃចុងក្រោយ ដែលលេចចេញពី អត្ថន័យ និងអត្ថរូប គឺបានសេចក្តីថា បើអត្ថបទប្រកបដោយខ្លឹមសារមានមូល ទស្សនៈត្រឹមត្រូវ ហើយអត្ថរូបក៏បានជួយបង្ហាញ បញ្ហាអត្ថន័យនេះឲ្យកាន់តែច្បាស់លាស់ថែមទៀត។ នៅទីបញ្ចប់អ្នកអានអាចរកឃើញនូវតម្លៃណាមួយពីអត្ថបទហៅថា អត្ថរស ឬសិល្ប៍រសនេះឯង([4])។ អត្ថរសក្នុងរឿង តេជោយ៉តគឺៈ ១. វីររស វីររស គឺជាតម្លៃដែលអ្នកនិពន្ធបង្ហាញនូវលក្ខណៈអាកប្បកិរិយា ចិត្តក្លាហាន អង់អាច​មោះមុត​​​​របស់តួអង្គក្នុងការប្រយុទ្ធដោយកាយវាចា ចិត្ត ឬអំពើណាមួយ ដើម្បីទប់ទល់​យ៉ាង​ម៉ឺងម៉ាត់​ស្វាហាប់ ។ វីររស ចេញពីសកម្មភាពតួអង្គវីរជនណាម្នាក់។ ឧទាហរណ៍១ - តេជោយ៉តៈ នែ៎ ! ឯងសាកល្បងផ្គាក់របស់យើងសិន ទាល់តែកន្លងខ្មោចយើងរួច ទើបសម្លាប់​គ្រូ​យើងបាន ។(ទំព័រ២៦) ឧទាហរណ៍២ -តេជោយ៉តៈ...កើតមួយជាតិធាតុមួយចាន មុនពេលក្ស័យប្រាណ ត្រូវតែស្មោះស្ម័គ្រ បម្រើនគរមិន​ឲ្យ​ជាតិធ្លាក់ ផ្តល់ម្លប់ ជូនប្រជាជន។(ទំព័រ៥៥) ២. នាដ្យរស នាដ្យរស គឺជាតម្លៃដែលចេញមកពីភាពកម្សត់នៅក្នុងរឿង វិបត្តិទំនាស់រវាង​តួអង្គបដិបក្សដ៏​មានកម្លាំង សមត្ថភាព មធ្យោបាយ គ្រឿងការពារប៉ុនគ្នា ស្មើគ្នា។ ឧទាហរណ៍ៈ នាដ្យរសក្នុងរឿងតេជោយ៉ត កើតចេញពីទំនាស់រវាងតួអង្គដូចជា ៖ - តេជោយ៉ត តេជោមាស នឹងស្តេចសម្រែៈ ទំនាស់ផ្លូវវាចា ចិត្ត - ជំទាវស្រែន្យ នឹងស្តេចសម្រែៈ ទំនាស់ផ្លូវកាយ វាចា ចិត្ត - តេជោយ៉ត នឹង អ្នកម្នាងនូៈ ទំនាស់ផ្លូវកាយ វាចា ចិត្ត ដោយសារតែវិបត្តិទំនាស់ទាំងនេះ កើតមកពីការឈ្នានីស ទង្វើក្បត់ជាតិនឹងការការពារ ការកេង​​​ប្រវ័ញ្ច ការក្រោធ តណ្ហាជាដើម បណ្តាលឲ្យតួអងភ្គាគី ត្រូវទទួលរងសោកនាដកម្ម ដូចជាស្តេចសម្រែ តេជោមាស អ្នកម្នាងនូ ។ ៣. ហាសរស (កំប្លែង ) ហាសរស ជាតម្លៃដែលកើតចេញពីលក្ខណៈសកម្មភាព ឬចលនានៃរឿងក្តី នៃតួអង្គក្តី ដែលធ្វើឲ្យអ្នកអាន សប្បាយចិត្ត សើចអបអរសាទរជ្រះថ្លាក្នុងចិត្ត ។ ឧទាហរណ៍ - នាយទិនៈ អាតយអឺយ ! អឺយអាតយ ! - នាយតយៈ បាទ! លោកម្ចាស់អានេះឯងសោះវ៉ើយ ! ... - នាយទិនៈ អាតយ! អញស្តាប់ឯងនិយាយយូរៗទៅ វាឈឺបត់ជើង។ អញមិនចង់ដឹង អី​វែង​ឆ្ងាយ​អីចឹងទេ។ (ទំព័រ ៧២) នៅពេលដែលស្ថានភាពកំពុងតែតានតឹង អ្នកនិពន្ធបានរំលេចតួអង្គ ដោយប្រើពាក្យពេចន៍ និងអាកប្បកិរិយាធ្វើឲ្យអ្នកអាន ឬអ្នកទស្សនាផ្ទុះសំណើច រំសាយចិត្តទៅតាមសកម្មភាពកំប្លែង​របស់តួអង្គនោះ។ ត្រង់នេះគឺអ្នកនិពន្ធ យកខ្លឹមសារមួយចំនួនដែលពាក់ព័ន្ធនឹងចំនុចខ្វះខាតរបស់​តួអង្គ(អាទិន អាតយ)​​​ មកបញ្ជូលឲ្យយើងសើច។ ៤. កុសលរស កុសលរស គឺជាតម្លៃជាកុសលទាក់ទងដល់ការអប់រំ។ អ្នកសិក្សាខ្លះនិយមប្រើតម្លៃអប់រំ ឯខ្លះទៀតថា ឧបទេសរស។ ឧទាហរណ៍ -តេជោមាសៈ យ៉ត! មុននឹងយើងផុតជីវិតទៅ គ្រូនៅមានពាក្យពេចន៍ខ្លះៗចង់ផ្តែផ្តាំ ដល់ឯងណា យ៉ត!.... -តេជោមាស(ច្រៀង) ៖ មាសពេចន៍កែវកង ពិទូរ្យសូរ្យកាន្ត ពុំថ្លៃថ្កើនថ្កាន ស្មើនឹងវិជ្ជា ទឹកដីមាតុភូមិ ថ្លៃលើសជន្មា ចងចាំគ្រប់គ្នាកុំបីបែកបាក់អឺយ។ (ទំព័រ៥០) ពាក្យពេចន៍អប់រំរបស់តួអង្គតេជោមាសចំពោះយ៉ត គឺមានតម្លៃធំធេងណាស់ ពោលមិន​ត្រឹមតែ​​អប់រំចំពោះតែយ៉តម្នាក់ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែមានអត្ថន័យអប់រំដល់កូនខ្មែរទូទៅ ពិសេសគឺ​ពលទាហានដែលមានភារកិច្ចការពារជាតិ ត្រូវឲ្យមានទឹកចិត្ត មានស្មារតីរឹងមាំក្នុងការការពារ ស្រលាញ់​​​ប្រទេសជាតិ និងចេះឲ្យតម្លៃចំពោះចំណេះវិជ្ជាដែលជាសម្បត្តិដ៏មហាសាល ។ ៥. សោភណ័រស សោភ័ណរស ជាតម្លៃដែលលេចចេញពីសោភ័ណរបស់ស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍។​​ សោភ័ណភាព របស់ស្នាដៃស្ថិតនៅលើការរៀបរាប់របស់អ្នកនិពន្ធ ដែលប្រកបទៅដោយសិល្ប៍វិធីនិពន្ធមួយ​ យ៉ាង ជាក់លាក់តាមរយៈពាក្យសម្តី ការបង្ហាញសាច់រឿង ការបង្ហាញតួអង្គ ការបង្ហាញធម្មជាតិ...។ ឧទាហរណ៍ តាមរយៈដំណើររឿងបានបង្ហាញឲ្យឃើញពីសោភ័ណជំទាវស្រែន្យ។ ជំទាវស្រែន្យជានារីដែល​មាន​គ្រប់លក្ខណៈទាំងរូបសម្បត្តិ ចរិយាសម្បត្តិ និងវិជ្ជាសម្បត្តិ។ ជំទាវស្រែន្យ ជាស្ត្រីស្អាតជាងគេនៅ កំពង់ស្វាយ ។ -តេជោយ៉តៈ និយាយលាក់បាំងអីស្រែន្យ នៅក្នុងដែនកំពង់ស្វាយទាំងមូល ខ្ញុំសម្លឹងរក​នារីណាឲ្យ​មានលក្ខណៈល្អគ្រប់យ៉ាង ដូចស្រែន្យគ្មានសោះ (ទំព័រ១០៣)។ ជាងនេះទៅទៀតជំទាវស្រែន្យ គឺជានារី​ដែលមានចរិយាសម្បត្តិ សុភាពរាបសា ចេះផ្គាប់ចិត្តប្តី ប្រតិបត្តិខ្លួនសមជា ភរិយាគម្រូ។ ការសម្លាប់ស្តេចសម្រែក្បត់ជាតិបាន ក៏អាស្រ័យដោយជំទាវ​ស្រែន្យ​មានគំនិតឆ្លាតវៃ មានចំណេះដឹងគ្រប់គ្រាន់់។ ទាំងនេះហើយដែលឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញពី​សោភ័ណ​ដ៏​ល្អ​ឥតខ្ចោះរបស់ជំទាវស្រែន្យ ទាំងកាយ សមត្ថភាព និង ចិត្តគំនិត ។ -តេជោមាសៈ....បងយល់ថារូបអូនមិនត្រឹមតែ ជាភរិយាគ្រប់លក្ខណ៍របស់បងប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជា​កំពូល​ស្រីម្នាក់ដែល កម្ររកបានណា៎ អូនណា៎! (ច្រៀង) មាសបងអឺយមាសស្នេហ៍ ដូចខែពេញបូរមី អូនល្អលើសអស់ស្រី នៅក្នុងលោកា ប្រាជ្ញា អូនវាងវៃ កែវភ្នែកមុតថ្លា អូនអាចប្រហារ​ពួកក្បត់​ជាតិបាន។ (ទំព័រ៤៥-៤៨) ៦. ទស្សនីយរស ទស្សនីយរស គឺជាតម្លៃដែលលេចចេញមកអំពី ការបង្ហាញទស្សនីយភាពដែលធ្វើឲ្យសាច់​រឿងកាន់តែពិរោះក្បោះក្បាយតាមរយៈការរៀបរាប់ទេសភាព ធម្មជាតិព្រៃព្រឹក្សា មច្ឆា បក្សាបក្សី ប្រកបទៅដោយចុងចួន សូរសព្ទសំឡេង រណ្តំ គ្នាដើម្បីបង្កើតជាបរិយាកាសមួយ ដែលហៅថា​សិល្ប៍​បរិយាកាស ។ ឧទាហរណ៍ -ក្រុមស្រីបម្រើៈ ម្ចាស់អើយគន់មើល អឺ....អឺង....អឺ....អឺង..... អើយផ្កាក្នុងឧទ្យាន កន្លង់បំពាន អឺ អឺង ក្រេបរុះ លំអង អើយលំអង។ ចំប៉ីចំប៉ា អឺ....អឺង.....អឺ....អឺង....សព្វសាយគន្ធាអើយគន្ធា។ (ទំព័រ ៣៣) ៧. តថរស តថរស គឺជាតម្លៃដែលលេចមកពីការឆ្លុះបញ្ចាំងតថភាពនៅក្នុងស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ និង​សិល្បៈ។ រាល់ស្នាដៃសិល្បៈ សុទ្ធតែមានតម្លៃតថភាពទាំងអស់ ព្រោះអក្សរសិល្ប៍ជាកញ្ចក់​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​ពីតថភាពសត្យានុម័តរបស់សង្គមក្នុងតំណាក់កាលណាមួយ ។ -តថរស ក្នុងរឿងតេជោយ៉តស្ថិតនៅលើរឿងល្ខោនបែបប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរដែលកើតនៅសម័យ ព្រះរាជាខ្មែរព្រះនាម ព្រះបាទជ័យចេស្តា (គស១៥៧៥-១៥៩៣)។ - ម៉្យាងទៀត នៅមានតថក្នុងទីកន្លែង ឧទាហរណ៍ៈ នៅរាជធានីឧដុង្គ ខេត្តកំពង់ស្វាយ(ស្ទឹងព្រៃប្រស់) ខេត្តពោធិសាត់ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង (កំពង់ហៅលង្វែក) ។ ៨. សង្គមរស សង្គមរស គឺជាតម្លៃដែលលេចចេញពីដំណើររឿង ដែលបានលាតត្រដាង​ពី​សង្គមមនុស្ស​នៅ​ក្នុង​ស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ ដែលមានលក្ខណៈជាសង្គមមនុស្សពិតៗ។ សង្គមរសក្នុងរឿងតេជោយ៉ត រាប់តាំងពីជំនឿ សាសនា ស្នេហា វណ្ណៈ សិទ្ធិស្ត្រី វិបត្តិទំនាស់ ព្រមទាំងបែបផែន នៃការគ្រប់គ្រងប្រទេស ។ ឧទាហរណ៍១ -តេជោយ៉តៈ ស្នេហា និង ការស្រលាញ់រាប់អាន វាចែកដាច់ពីគ្នាស្រឡះណាម៉ៃ(ទំព័រ៩៦) ឧទាហរណ៍២ -តេជោយ៉តៈ បើពិតជាកាត់ចិត្តមែន ចាំបាច់អីអូនទៅបួសទៀត គួរតែអូនរក្សាយុវវ័យរបស់អូនឲ្យ រឹងប៉ឹងភ្លឺស្វាង ដើម្បីកសាងប្រទេសណា៎! (ទំព័រ៩៦) ដូចនេះ ក្នុងការតែងនិពន្ធអត្ថបទអក្សរសិល្ប៍មួយដែលល្អ មិនមែនជារឿងងាយស្រួលនោះទេ តោងអ្នកនិពន្ធត្រូវតែ ជាមនុស្សដែលជោគជាំនឹងបទពិសោធច្រើន និងជាមនុស្សដែលមានឆន្ទៈទៀត ទើបអាចផលិតស្នាដៃមួយដែលមានលក្ខណៈល្អ ទាំងផ្នែកអត្ថន័យ អត្ថរូប និងអត្ថរស។ ស្នាដៃ​ដែល​ល្អគឺជាស្នាដៃដែលពូកែបង្កជំនក់ចិត្តដល់អ្នកអាន។ V. សេចក្តីសន្និដ្ឋាន ឆ្លងតាមរយៈការសិក្សារឿង “តេជោយ៉ត” យើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា រឿងនេះពិតជា​រឿងមួយ​ដែលល្អទាំង ផ្នែកអត្ថន័យ អត្ថរូប អត្ថរស ពិសេសនោះគឺមានបង្កប់នូវតម្លៃ​អប់រំ​យ៉ាង​ជ្រាលជ្រៅ​ចំពោះ​អ្នកអាន អ្នកសិក្សា ក៏ដូចជាមហាជនទូទៅ។ ថ្វីត្បិតតែ រឿងនេះបានឆ្លុះបញ្ចាំង​ពីស្ថាន​ភាព​សង្គម​នាសម័យឧដុង្គក៏ពិតមែន តែវាបានផ្តល់នូវពុទ្ធិល្អៗជាច្រើនក្នុងការត្រិះរិះពិចារណាពី​ទង្វើ​​ ឬ​សកម្មភាព​របស់មនុស្ស​​ នៅក្នុង​សង្គម។ បន្ថែមនេះទៀត ដំណើររឿងនេះបានបង្ហាញពីភាពអង់អាច ក្លាហានរបស់ស្ត្រីមួយរូប​ ដែលបានចូលរួមនៅក្នុងការកម្ចាត់ ជនក្បត់បានដូចបុរសដែរ ស្របនឹង​បញ្ហាយែនឌ័រ​ ដែលគេកំពុងតែលើកតម្កើង នាសម័យបច្ចុប្បន្នកាល។ អត្ថបទរឿងល្ខោនបាសាក់នេះ បានលាតត្រដាងពីព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រនៅក្នុងសម័យឧដុង្គ និងទឹកចិត្តស្នេហាជាតិរបស់មេទ័ព​ខ្មែរ គឺតេជោមាស និងតេជោយ៉ត​ ដែលពោរពេញដោយសេចក្តីអង់អាច ក្លាហាន ហ៊ានពលី​ជិវិត​ដើម្បីជាតិ មាតុភូមិក្នុងការកម្ចាត់ជនក្បត់ជាតិ ក៏ដូចជាជនឈ្លានពានទឹកដី។ ប៉ុន្តែអ្វីដែល​សំខាន់​ជាងនេះទៅទៀតនោះគឺ ស្នាដៃនិពន្ធរបស់ លោក ទី ជីហួត មួយនេះ បានសបញ្ជាក់​ឲ្យឃើញ​ពីការ​ឲ្យតម្លៃលើសិល្បៈល្ខោនបាសាក់ ដែលជាផ្ទាំងទស្សនីយភាពមួយ ដ៏អស្ចារ្យសម្រាប់ទុកជាមត៌ក​ឲ្យកូន​ខ្មែរជំនាន់ក្រោយបានស្គាល់ និងយល់ពីសិល្បៈវប្បធម៌របស់ជាតិខ្លួន។ ដូចនេះ ក្នុងនាមយើងជាប្រជាជនខ្មែរគប្បីចេះប្រតិបត្តិខ្លួនឲ្យក្លាយជា កូនល្អ សិស្សល្អ និងពលរដ្ឋល្អនៅក្នុងសង្គម។ ជាងនេះទៀត ចំពោះសិស្ស និស្សិត ត្រូវចេះដកស្រង់នូវបទពិសោធ​ល្អៗ​នៅក្នុងសាច់រឿងមកធ្វើជាគម្រូ និងលះបង់ចោល រាល់សកម្មភាពអវិជ្ជមានទាំងឡាយណាដែល​នាំឲ្យ​ប៉ះពាល់ដល់ ខ្លួនឯង គ្រួសារ និងសង្គមជាតិ ព្រោះប្រទេសជាតិ​មួយួអាចរីកចម្រើន​ទៅបាន​គឺ​អាស្រ័យ​លើកម្លាំងធនធានមនុស្ស ដែលប្រកបដោយគុណភាព។ ១០) លាង ហាប់អាន សិក្សាស្នាដៃអក្សរសិល្បិ៍ ភាគ២ ១៩៦៦ ទំ ៤៦ ១១) ទ្បុង សារិន សិក្សាអក្សរសិល្បិ៍ ទំ ២៣-២៤ ១២) នួន សារឿន ចម្លើយលំហាត់ សំណួរ និង តែងសេចក្តីភាសាខ្មែរថ្នាក់ទី១២ ២០០១-២០០២ ទំព័រ១៤ ១៣) ទ្បុង សារិន សិក្សាអក្សរសិល្ប៍ថ្នាក់ទី១២ ២០០២ ទំ.២៤